Η σημασία της συμμόρφωση των ασθενών στη φαρμακευτική αγωγή

Η ορθή ιατρική διάγνωση καθώς και ο σχεδιασμός του κατάλληλου θεραπευτικού σχήματος, μπορεί να χαρακτηριστούν ως οι βασικότεροι πυλώνες της αποτελεσματικής αντιμετώπισης μιας νόσου και κατ’ επέκταση της ενίσχυσης της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Ως "συμμόρφωση ασθενούς" ορίζεται o βαθμός στον οποίο η συμπεριφορά ενός ατόμου όσον αφορά τη λήψη φαρμάκων, συνοδευόμενη κάποιες φορές και από αλλαγές στη δίαιτα ή στον τρόπο ζωής, συμβαδίζει τόσο με τις ιατρικές συμβουλές όσο και με τη φαρμακευτική αγωγή που εκάστοτε χορηγείται. Η φαρμακευτική συμμόρφωση συνδέεται άρρηκτα με τη λήψη του σωστού φαρμακευτικού σκευάσματος, την κατάλληλη στιγμή, στην απαιτούμενη δόση και για το χρονικό διάστημα που χρειάζεται ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες του εκάστοτε θεράποντα ιατρού.

Η μη συμμόρφωση των ασθενών στη θεραπευτική αγωγή που τους συνίσταται αποτελεί σημαντικό πρόβλημα που δύναται να οδηγήσει σε ανεπάρκεια ή ακόμα και σε πλήρη αποτυχία μιας ιατρικής παρέμβασης με επιζήμιες συνέπειες, κυρίως: (α) στην υγεία των ασθενών, (β) στην αποτελεσματική χρήση των συστημάτων υγείας αλλά και, (γ) στην αξιολόγηση της πραγματικής ικανότητας και επάρκειας των ιατρικών παροχών γενικότερα. Επιπρόσθετα, το φαινόμενο αυτό επηρεάζει και σε οικονομικό επίπεδο την κοινωνία προκαλώντας αισθητή μείωση στη σχέση κόστους-απόδοσης των ιατρικών παρεμβάσεων.

Το πρόβλημα της μειωμένης συμμόρφωσης των ασθενών είχε εντοπιστεί πριν από περίπου 2.000 χρόνια, με τον Ιπποκράτη να προειδοποιεί τους γιατρούς της εποχής όπως δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάλυση των αιτιών που οδηγούσαν τους ασθενείς τους να ψεύδονται αναφορικά με την τήρηση των ιατρικών οδηγιών που τους έδιναν. Αξιοσημείωτο είναι ότι στις μέρες μας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO-2003), η φαρμακευτική συμμόρφωση των ασθενών που πάσχουν από χρόνιες ασθένειες μόλις που αγγίζει το 50%. Το μεγαλύτερο δε πρόβλημα εστιάζεται σε ασθένειες ψυχικής διαταραχής με βασικότερη εξ’αυτών την κατάθλιψη ενώ έκπληξη αποτελεί το γεγονός της επέκτασης του φαινομένου ακόμη και σε περιπτώσεις ανίατων νόσων όπως για παράδειγμα σε από του στόματος χορήγηση φαρμακευτικών σκευασμάτων προς καρκινοπαθείς.

 

Σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε ο οργανισμός "eyeforpharma", με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, η μη συμμόρφωση των ασθενών στη φαρμακευτική αγωγή έχει ένα ετήσιο κόστος της τάξης των 30 εκατομμυρίων δολαρίων για το Εθνικό Σύστημα Υγείας των ΗΠΑ, εκφράζοντας παράλληλα σχεδόν το 50% των συνολικών ταμειακών αποθεμάτων του κράτους. Μέσα από την ίδια έρευνα σημαντική κρίνεται και η διαπίστωση πως 90 εκατομμύρια Αμερικανοί πολίτες δεν κατανοούν ακριβώς την ασθένεια τους, είτε τη λειτουργία της θεραπευτικής αγωγής που τους χορηγείται. Τα συμπεράσματα αυτά αντικατοπτρίζουν, σύμφωνα με τον ίδιο οργανισμό, το μέγεθος του προβλήματος όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και σε πολλές άλλες χώρες σε παγκόσμιο επίπεδο.

 

Η τήρηση ενός θεραπευτικού πλάνου και η συμμόρφωση με τη φαρμακευτική αγωγή αποτελεί μια συνεχή και δυναμική διαδικασία η οποία επηρεάζεται από αρκετούς παράγοντες με κυριότερους:

·         Κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες (φύλο, κοινωνικό status, οικονομική κατάσταση, γεωγραφική θέση).

·         Παράγοντες που αφορούν τη νόσο (φύση της νόσου, σοβαρότητα των συμπτωμάτων της, βαθμός δυσλειτουργίας που δημιουργεί καθώς και η διάρκεια της).

·         Παραμέτρους της θεραπείας (η πληροφόρηση σχετικά με αυτή, η περιπλοκότητα της, η αμεσότητα των επιθυμητών αποτελεσμάτων, πιθανές προηγούμενες αποτυχίες στην ίδια θεραπεία ή εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών).

·         Παράγοντες που σχετίζονται με το σύστημα υγείας (η ποιότητα της σχέσης ασθενούς – επαγγελματία υγείας, η ευκολία πρόσβασης, η ανάπτυξη καθώς και οι επιλογές που το σύστημα υγείας προσφέρει στους ασθενείς).

·         Παράγοντες που αφορούν τον ίδιο τον ασθενή (η γνώση και η προσέγγιση του σχετικά με την ασθένεια και τη θεραπεία της, οι προσδοκίες που έχει για  το αποτέλεσμα της θεραπείας, η στάση και οι πεποιθήσεις του απέναντι στο σύστημα υγείας που τον εξυπηρετεί).

Εκτός από τα αίτια και παράγοντες, που προαναφέρθηκαν, οι επαγγελματίες υγείας απαιτείται να γνωρίζουν όσο το δυνατό περισσότερα στοιχεία αναφορικά με μια τέτοια συμπεριφορά, προκειμένου να αντιμετωπίσουν όσο πιο αποτελεσματικά το φαινόμενο. Η σημαντικότητα αυτής της αναγκαιότητας αντικατοπτρίζεται και μέσα από μια πρόσφατη έρευνα της "Cutting Edge Information" στην οποία φάνηκε οι αμερικανικές φαρμακευτικές εταιρίες να έχουν αυξήσει τα κονδύλια που σχετίζονται με την ενίσχυση της συμμόρφωσης των ασθενών στη φαρμακευτική αγωγή, από 400.000 δολάρια το 2009 στο 1,5 εκατομμύριο δολάρια για το έτος 2012 – μια αύξηση δηλαδή της τάξης του 281% μέσα σε μόλις 3 χρόνια.

 

Επιπρόσθετα όλο και περισσότερες ενδείξεις, μέσα από στατιστικές μελέτες, αποδεικνύουν ότι τα ανησυχητικά χαμηλά ποσοστά Φαρμακευτικής Συμμόρφωσης έχουν μεγάλο αντίκτυπο στο επίπεδο υγείας των πληθυσμών, σε σημείο που κάθε προσπάθεια βελτίωσης των ήδη υπαρχουσών θεραπευτικών αγωγών να χαρακτηρίζεται ως αναποτελεσματικό μέτρο αντιμετώπισης.

Τέλος, αυξημένη Φαρμακευτική Συμμόρφωση έχει συνδεθεί με την δραστική μείωση της εμφάνισης επιπλοκών και κινδύνου αναπηρίας, σε ασθένειες όπως η υπέρταση και ο διαβήτης αυξάνοντας παράλληλα το προσδόκιμο ζωής των ασθενών. Σε μεταδοτικές χρόνιες παθήσεις ψηλά επίπεδα Φαρμακευτικής Συμμόρφωσης φαίνεται να σχετίζονται με βραδύτερη κλινική εξέλιξη της νόσου, καθώς επίσης και με χαμηλότερα επίπεδα θνησιμότητας. 

 

Όσον αφορά την επίδραση του φαινομένου στα Συστήματα Υγείας, τα θετικά επακόλουθα ενός υψηλού επιπέδου Φαρμακευτικής Συμμόρφωσης περιλαμβάνουν κυρίως τη μείωση των εισαγωγών στα νοσοκομεία αλλά και τη μείωση του κόστους θεραπείας και νοσηλείας των ασθενών. Ταυτόχρονα η επίτευξη των επιθυμητών κλινικών αποτελεσμάτων, ως συνέπεια της Φαρμακευτικής Συμμόρφωσης, αυξάνει την αποτελεσματικότητα του εκάστοτε φαρμακευτικού σκευάσματος ενώ μεγιστοποιεί παράλληλα και την εμπιστοσύνη των ασθενών προς τον ιατροφαρμακευτικό τομέα γενικότερα.

 

Μάριος Γενακρίτης

Φαρμακοποιός, Αντιπρόεδρος ‘‘Φαρμακοποιών του Κόσμου – Κύπρου’’ , Μέλος Εθνικής Επιτροπής Επιτήρησης Μικροβιακής Αντοχής

B.Sc Pharmacy , M.Sc Health Management
European Medicines Agency (EMA) Inspector