Βασικές αρχές της ορθής φύλαξης φαρμάκων κατά την καλοκαιρινή περίοδο

Με την είσοδο του καλοκαιριού ένα πολύ σημαντικό σημείο που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα αποτελεί η διασφάλιση της ορθής φύλαξης των φαρμακευτικών σκευασμάτων τα οποία διατηρούμε στο οικιακό μας "φαρμακείο" τόσο για τις καθημερινές τρέχουσες ανάγκες υγείας όσο και για θέματα πρώτων βοηθειών και έκτακτης ανάγκης. Οι ψηλές θερμοκρασίες, που επικρατούν την εποχή αυτή, δύνανται σε κάποιες περιπτώσεις να επηρεάσουν σημαντικά τη δραστικότητα, αποτελεσματικότητα αλλά και την ασφάλεια μερικών κατηγοριών φαρμάκων. Ακόμη πιο έντονο και επικίνδυνο μπορεί να γίνει το φαινόμενο αυτό – κατά τη διάρκεια της εν λόγω εποχής - λόγω της φύλαξης φαρμακευτικών σκευασμάτων στο χώρο του μπάνιου, στο εξοχικό ή εντός του οχήματος μας οδηγώντας αρκετές φορές και σε πιθανή αλλοίωση τους.

Τα περισσότερα φάρμακα, σύμφωνα και με τις οδηγίες που αναγράφονται στο φύλο οδηγιών χρήσης τους οι οποίες βασίζονται σε επιστημονικές κλινικές μελέτες, πρέπει να φυλάσσονται σε θερμοκρασία δωματίου (20 – 25 βαθμούς Κελσίου), ενώ κάποια άλλα πρέπει απαραίτητα να φυλάσσονται στο ψυγείο σε θερμοκρασίες συνήθως μεταξύ 2 – 8 βαθμών Κελσίου. Κανένα φάρμακο όμως δεν ενδείκνυται να εκτίθεται σε θερμοκρασίες άνω των 30 βαθμών Κελσίου, που είναι και ατύπως η ανώτερη επιτρεπτή θερμοκρασία διατήρησης για την πλειονότητα των φαρμακευτικών σκευασμάτων.  

Η ζέστη μπορεί να αλλοιώσει, κάνοντας αναποτελεσματικά σε ορισμένες περιπτώσεις ή ακόμη και απειλητικά για την υγεία κάποια φάρμακα. Οι αλλοιώσεις αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε ιδιαίτερα σημαντικές βλάβες ζωτικών οργάνων του σώματος μας ενώ σε περιπτώσεις αναποτελεσματικότητας σημαντικής σημασίας σκευασμάτων - όπως για παράδειγμα η ινσουλίνη για τους διαβητικούς ασθενείς - μπορεί να κινδυνεύσει άμεσα ακόμη και η ίδια η ανθρώπινη ζωή.

Αναφορικά με το εν λόγω ζήτημα, το πλέον ανησυχητικό είναι πως ο ασθενής δεν μπορεί στις πλείστες των περιπτώσεων να διαπιστώσει οπτικά από την εμφάνιση και μόνο εάν ένα δισκίο, σιρόπι ή ενέσιμο διάλυμα έχει αλλοιωθεί (ως απόρροια της φύλαξης του σε μη αποδεκτό εύρος επικρατούσας θερμοκρασίας). Παρόλα ταύτα, εάν παρατηρηθεί κάποιο από τα ακόλουθα φαινόμενα απαραιτήτως πρέπει το σκεύασμα να μην χρησιμοποιηθεί αφού πολύ πιθανόν να έχει υποστεί αλλοίωση:

·         Αλλαγή στο χρώμα ή στη συνοχή του, ανεξαρτήτως από την ημερομηνία λήξεως που αναγράφεται στη συσκευασία του.

·         Περίεργη έντονη μυρωδιά.

·         Δισκία, καψάκια ή υπόθετα να παρουσιάζουν ρωγμές, να είναι πιο μαλακά ή πιο σκληρά (απ’ ότι συνήθως) ή  να "κολλάνε" μεταξύ τους.

·         Διαλύματα (κυρίως σιρόπια εκτός των εναιωρημάτων) να εμφανίζουν αιωρούμενα ιζήματα.

Με δεδομένο ότι, κανένα φάρμακο δεν πρέπει να εκτίθεται σε θερμοκρασίες υψηλότερες από τις ενδεδειγμένες (οι οποίες και αναγράφονται ευδιάκριτα στις συσκευασίες τους), ορισμένες κατηγορίες φαρμακευτικών σκευασμάτων είναι όντως πιο ευάλωτες και ευαίσθητες στη ζέστη. Συγκεκριμένα, τα φάρμακα για τις παθήσεις του θυρεοειδή αδένα, τα αντισυλληπτικά και τα ορμονικά σκευάσματα παρουσιάζουν ψηλή ευαισθησία στις μεγάλες εναλλαγές της θερμοκρασίας. Αλοιφές που περιέχουν υδροκορτιζόνη μπορεί να εμφανίσουν σημαντικά μειωμένη αποτελεσματικότητα λόγω αλλαγής θερμότητας, ενώ η νιτρογλυκερίνη ένα φάρμακο αγγειοδιασταλτικό που βοηθάει στη βελτίωση της ροής του αίματος και χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της στηθάγχης αλλοιώνεται πολύ γρήγορα εάν υπερθερμανθεί. Επιπρόσθετα, μεγάλη προσοχή απαιτούν τα αντιεπιληπτικά και αντιπηκτικά φάρμακα, των οποίων ακόμη και μικρές διαφοροποιήσεις στην αποτελεσματικότητά τους μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες για την υγεία των ασθενών που τα λαμβάνουν.

Εκτός όμως από τη ψηλή θερμοκρασία και η φύλαξη των φαρμάκων σε χώρους με αυξημένη υγρασία (π.χ μπάνιο) δύναται να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα σταθερότητας κυρίως σε σκευάσματα που βρίσκονται υπό μορφή σκόνης ή ταμπλέτας διαλυόμενης σε νερό αλλά και σε ταινίες που χρησιμοποιούνται ως διαγνωστικά τεστ (π.χ για τη μέτρηση του σακχάρου, ή τεστ εγκυμοσύνης).

 Η εύκολη "λύση" της φύλαξης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες όλων των φαρμάκων, που διατηρούμε στο σπίτι, εντός του ψυγείου εμπερικλείει και αυτή τους δικούς της κινδύνους αφού και το ψύχος παράλληλα μπορεί να αλλοιώσει σκευάσματα τα οποία έχουν παρασκευαστεί ώστε να παραμένουν σταθερά σε θερμοκρασίες δωματίου. Ιδιαίτερα ευαίσθητα στο ψύχος παρουσιάζονται τα εναιωρήματα, δηλαδή τα φάρμακα που πρέπει να ανακινήσουμε καλά πριν από τη χρήση τους προκειμένου να διαλυθεί καλύτερα η δραστική ουσία και να λάβουμε ένα ομογενοποιημένο σκεύασμα. Εν κατακλείδι, θα μπορούσε να λεχθεί πως εάν στα φάρμακα δεν αναγράφεται η σαφής προειδοποίηση «φυλάσσεται στο ψυγείο» καλό είναι να μην τοποθετούνται εκεί.

Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, είναι άκρως σημαντικό να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και να ακολουθούνται ευλαβικά οι συστάσεις για τις συνθήκες φύλαξης, οι οποίες αναγράφονται στη συσκευασία κάθε φαρμάκου ξεχωριστά. Κάθε φάρμακο το οποίο δεν απαιτεί φύλαξη εντός ψυγείου, θα πρέπει να βρίσκεται σε ελεγχόμενη θερμοκρασία δωματίου (γύρω στους 25 βαθμούς Κελσίου) με τη βοήθεια όταν απαιτείται και κλιματιστικών, μακριά από κάθε είδους πηγή θερμότητας και από την απευθείας έκθεση στον ήλιο και την υγρασία.

Τέλος, να σημειωθεί πως, οι κίνδυνοι αλλοίωσης των φαρμάκων το καλοκαίρι δεν περιορίζονται αποκλειστικά εντός του χώρου μιας οικίας. Απαραίτητο είναι όπως δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη φύλαξη τους και στις περιπτώσεις εκείνες που:

·       Κατά τη διάρκεια κάποιου αεροπορικού ταξιδιού αντί να έχουμε τα απαραίτητα φάρμακα μας σε χειραποσκευή, τα τοποθετούμε σε αποσκευή που δώσαμε στο check-in.

·       Κατά τη διάρκεια οδικών ταξιδιών έχουμε τοποθετήσει φάρμακα στο πορτ μπαγκάζ του αυτοκινήτου.

·       Παραλαμβάνουμε φάρμακα μέσω ταχυδρομείου, τα οποία κάνουν αρκετά 24ωρα να φτάσουν στον προορισμό τους χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς τις συνθήκες φύλαξης τους κατά τη μεταφορά.

·       Παραθερίζουμε σε καταλύματα και περιοχές όπου υπάρχουν συχνές ή παρατεταμένες διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος.

Μάριος Κ. Γενακρίτης

GMDP Inspector

BSc. Pharmacy / MSc. Health Management